Moet dat nou – als bijna iedereen wil?

Fluitend op weg naar nieuwe samenleving
Yes – we should, luidt de kop van een blog van publicist Joop Hazenberg op de website Bright.nl. Het stuk gaat over de noodzaak van maatschappijverandering en de instrumenten daarvoor die de jongeren van vandaag in handen hebben. Wat mij betreft een heel sympathiek stuk waarop ik graag reflecteer.

Herkenbaar
Wat ik herken in dit artikel over de zogenaamde 'netwerkgeneratie', is onder meer:

• de politiek is met zichzelf bezig
• de ambtenarij mijdt risico’s
• de pers jaagt op incidenten.

Het bovenstaande valt wat mij betreft onder de (begrijpelijke) neiging om belangen op de korte termijn veilig te stellen uit angst dat een ander je de loef afsteekt. Daarnaast ziet Hazenberg de volgende verschijnselen:

• de roep om een daadkrachtige, faciliterende en flexibele overheid die zich onthoudt van betutteling
• de samenleving wordt complexer en de burger steeds mondiger
• de netwerkgeneratie is in staat de samenleving een nieuwe weg te doen inslaan, zoals is gebleken bij de rol die zij gespeeld hebben bij de verkiezing van Obama tot president van de VS.

Ik heb ook enkele kanttekeningen bij het stuk:

• de aftakeling op het Binnenhof is volgens mij niet een ontwikkeling van de laatste jaren, ik denk dat die al vele tientallen jaren heeft geduurd en dat juist de revolte van Pim Fortuyn, acht jaar geleden, heeft geleid tot bezinning en volwassenheid. Ik heb niet op hem gestemd, maar zag wel met genoegen wat hij teweeg bracht. Zo zijn politieke bestuurders veel meer dan voorheen bereid targets te stellen en daarop te worden afgerekend. Dat gaat met horten en stoten, maar het is wel een verandering in de politieke cultuur waarvan de snelheid mij zeer heeft verbaasd
• ik zie ook dat parlementair journalisten minder angstig zijn hun relatie met een bewindspersoon op het spel te zetten
• het rookverbod vind ik een ongelukkig voorbeeld van de mondigheid van burgers, dit soort protestbewegingen zijn er altijd al geweest (ook voor WO II al), het is veel meer een voorbeeld van een overheid die slordige regelgeving produceert en die vervolgens met de neus op dat feit wordt gedrukt door lieden die creatief en met juridische onderbouwing te werk gaan. Daarom is het als case wel een ondersteuning van het betoog van Hazenberg.

Raffinement
Ik zie overeenkomsten tussen zijn betoog en die van Irene van Lippe (prinses), Adjiedj Bakas (trendwatcher), Rini Biemans (Antenne Rotterdam) en vele artikelen in het blad Ode. Het pleidooi voor herijking van de rol van de overheid (meer creatief, daadkrachtig en faciliterend) stond twintig jaar geleden bekend als de roep om ‘sociale vernieuwing’, die uiteindelijk ook door toenmalig premier Lubbers in zijn laatste kabinet werd omarmd. Uiteindelijk kwam er weinig van terecht omdat de gevestigde belangen de touwtjes toch in handen bleven houden. Nu kan het anders zijn omdat de netwerkgeneratie, niet meer van plan is de idealen zo maar over boord te zetten. Anderzijds is het raffinement en de brutaliteit van de gevestigde belangen ook vergroot, dus wie niet sterk is moet slim zijn …

Sterk staan
In de eerste plaats is de netwerkgeneratie inderdaad slimmer dan bijvoorbeeld de idealisten uit de jaren zestig (die dachten dat ze met het houden van obligate demonstraties de publieke opinie zouden veranderen). En ze staan nog sterk ook, door hun grote aantal, door de hedendaags communicatiemiddelen die zorgen dat ze elkaar snel kunnen vinden en door de overtuiging dat de nood van de samenleving hoger is dan ooit.

Hoe sterk ze staan blijkt nu of in de nabije toekomst op verschillende onderdelen van het economisch leven, een front waar belangrijke verandering vaak ingezet worden doordat pioniers een financieel voordeel kunnen halen dat navolging vindt.
Dit kan bijvoorbeeld gebeuren ...

• op de arbeidsmarkt: organisaties willen talentvolle sollicitanten werven en ze willen medewerkers wiens motivatie behouden blijft
• op de afzetmarkt, waar de goodwill van consumenten moet worden gewonnen
• en uiteindelijk ook op de kapitaalmarkt, waar aandeelhouders keuzes maken voor een goed rendement. Het is onomstotelijk vastgesteld (al wordt dat nog niet begrepen) dat dit samenhangt met een beleid dat niet puur op materiële resultaten is gericht en dat evenwichtig verdeeld is over de factoren people, planet en profit.

Als de netwerkgeneratie deze mogelijkheden gebruikt op de manier die Hazenberg voorziet, gedreven op zoek naar verbetering, dan geef ik ze veel kans op succes. Zeker als ze zich onthouden van beschuldigingen tegen de huidige generatie, want daarmee zou alleen weerstand worden uitgelokt.

Instinct
Die weerstand lijkt economisch van aard. Het zijn inderdaad vaak economische belangen die langdurig dwars kunnen liggen, maar ze gaan ook (zoals ik hierboven schreef) als eerste overstag. Wat mij betreft is de kern van de weerstand vooral psychologisch. In de menselijke hersenen geldt verandering als een bedreiging en een niet acute bedreiging is een fenomeen dat zo lang mogelijk ontkend wordt. Dat heeft allemaal te maken met vechten versus vluchten, met eten of gegeten worden en allerlei andere instinctieve neigingen die niet meer functioneel zijn, maar die nog wel in ons gedrag zitten gebakken.

Transparantie
Ik zou dus de oproep van Hazenberg graag willen ondersteunen, maar liever niet onder het motto Yes, we should. Ik was opgelucht toen ik deze titel las, want ik hoorde hem eerst en dacht toen aan Yes, we shoot. Ik begreep dat niet want ik zou die kreet eerder associëren met de republikeinse beweging in de VS die foto’s van democratische politici verspreidt met het vizier van een geweer op hun gezicht getekend. Dit is een misverstand dat ook bij anderen kan ontstaan. Daarnaast heeft het woord should voor mij een moralistische lading, iets met veel impliciete normen en waarden, wat volgens mij in strijd zou zijn met de transparantie die de netwerkgeneratie nastreeft. Bovendien zegt should meer over de intentie dan over het gewenste resultaat en daar gaat het uiteindelijk om.

Vrolijk
Tot slot heeft should voor mij ook iets verplichtends, de neiging om jezelf of een ander iets op te leggen. Dat is niet verstandig want het roept weerstand op en dat hoeft helemaal niet als je schetst wat het alternatief is. Wanneer duidelijk wordt dat doorgaan op de oude weg eigenlijk alleen maar onheil oplevert voor onze generatie, dus nog veel meer voor het nageslacht, dan is de keus snel gemaakt. Weldenkende mensen die bewust leven, zijn vrolijk bezig een nieuwe samenleving vorm te geven.

Tips
Als vijftiger behoor ik niet tot de netwerkgeneratie, dus ik bewaar een gepaste afstand en geef een paar ongevraagde adviezen:

• laat duizend bloemen bloeien, laat iedereen zichzelf zijn en in alle diversiteit bijdragen aan een mozaïek van de nieuwe maatschappij. Dat schept de meeste kans op een collectief resultaat waar iedereen achter staat en waarin ook het eigen aandeel als vorm van zingeving herkenbaar blijft
• kweek vertrouwen door in dialoog te gaan
• werk aan draagvlak op basis van argumenten. Nieuwe technieken zijn hierbij behulpzaam (internet, stemkastjes e.v.a.) en nieuwe methodes voor besluitvorming, zoals sociocratie
• bundel kennis en kwaliteiten, wissel uit met fora, filmpjes, bijeenkomsten en natuurlijk twitter en blogs
• je zult wel eens weerstand tegen komen, bij jezelf, onderling en in de buitenwereld. Probeer altijd de behoefte erachter te ontdekken en kijk op welke manier die het best kan worden gerealiseerd
• blijf opgewekt en gebruik humor.

Ik wens Prospect veel succes. En als ik nog eens wat kan doen, dan hoor ik het wel.

Links
Adjiedj Bakas, trendwatcher
Antenne Rotterdam, creatief buurtbeheer
Prospect, denktank van Joop Hazenberg
sociocratie, besluitvormingsmodel voor draagvlak