Zin in de toekomst

Opkomst China geeft oerknallen in de economie

“Vandaag de dag discussiëren we over doorwerken tot 67. Als iedereen straks 120 wordt, lachen we daarom.” Uit het boek De toekomst van werk, geschreven door Adjiedj Bakas en Martijn van der Woude, blijkt dat ons heel wat te wachten staat. Het heikele onderwerp pensioenleeftijd kan in dat licht met gemak gerelativeerd worden.

Een greep uit de ontwikkelingen die in het boek worden belicht:

• onderwijs wordt steeds minder gericht op het bezit van kennis en steeds meer op vaardigheden voor het zelfstandig verkrijgen daarvan. We worden veroordeeld tot levenslang leren, maar dan wel op een leuke manier: de belevingseconomie dringt door tot in schoollokalen, collegebanken en trainingscentra. Zelfs tot de werkplek, waar ook permanent geleerd wordt
• banen worden verzelfstandigd, het aantal zzp’ers groeit van negenhonderd duizend naar anderhalf miljoen
• door toenemende zelfredzaamheid van medewerkers zullen vakbonden en ondernemingsraden moeten zoeken naar een nieuwe invulling van hun taken
• een groeiende behoefte aan kleine eenheden voor samenleven of –werken, waarin mensen steun, (h)erkenning, warmte en geluk vinden
• deze tendens tot kleinschaligheid vermengt zich met globalisering tot ‘glocalisering’
• zingeving en ethiek zijn meer en meer bepalend voor het imago van een bedrijf als werkgever. De passie van medewerkers wordt niet meer alleen gebaseerd op de inhoud van het werk, maar ook op mogelijkheden voor persoonlijke en professionele groei
• het vertrouwen in de overheid als stuurman van de samenleving neemt af, in plaats daarvan vertrouwt een toenemend aantal mensen op religie als bron van inzicht. Het zijn niet alleen extremistische islamieten die in dit reli-reveil hun heil zoeken, maar juist ook gematigde mensen uit allerlei culturen die hun keuzes baseren op godsdienstige principes in de rollen die zij vervullen: van manager tot moeder en van ambtenaar tot autoverkoper
• managers zullen hun medewerkers steeds meer afrekenen op prestaties, dus niet meer op aanwezigheid of eigen voorkeuren bij de uitvoering van het werk. Managers zullen eraan moeten wennen dat ze zelf ook steeds meer op hun prestaties afgerekend worden, waarbij niet alleen de hoogte van de productie op korte termijn belangrijk is, maar ook een authentieke stijl van communiceren en resultaten op de langere termijn
• in Azië ligt het centrum van de nieuwe economische wereldorde, maar de rol van het Westen blijft cruciaal omdat alleen in een tolerante omgeving echte innovatie tot bloei komt
• met prijzen die onder druk staan wordt het concurrerend vermogen van bedrijven zwaar op de proef gesteld
• het milieubelang dringt door tot overheid en bedrijfsleven - hun beleid zal sterk vergroenen.

Combinatie van talent
Het uitoefenen van twee of drie verschillende functies tegelijk wordt heel normaal, net als het kiezen van een ander beroep. “Hoe langer je doorwerkt, hoe groter de behoefte om een ander vak te doen, naast je bestaande werk of in de plaats ervan”, zo zegt trendwatcher Adjiedj Bakas tijdens de presentie van het boek, eind november in het Olympisch stadion. “Banen worden in de toekomst meer gebaseerd op een slimme combinatie van talenten en niet meer alleen op een diploma”, zegt Martijn van der Woude. Hij is in het dagelijks leven directeur van HR-dienstverlener PiCompany, een Nederlands bureau dat momenteel het grootste assessment center ter wereld laat bouwen in China.

Vijftig Silicon Valleys
Ook voormalig staatssecretaris voor Onderwijs, Annette Nijs, behoort tot de sprekers tijdens de boekpresentatie. Zij zegt dat de wereld in een stroomversnelling zit, met name door de stormachtige ontwikkelingen die vanuit China op ons afkomen. “Het land vormt nu de derde economie in de wereld met een BNP van drieduizend miljard dollar en een groei van rond de negen procent. Er zijn in China zevenhonderd vooraanstaande ict-bedrijven, verspreid over vijftig equivalenten van Silicon Valley.”

Doorwerken tot 75
Door deze ontwikkelingen zullen bedrijven in het Westen worden gedwongen tot verdergaande kostenreducties. Over tien jaar zijn er in de EU meer robots dan mensen - niet alleen in fabrieken, ook op kantoren en in het huishouden. Door de stijgende levensverwachting zullen we niet meer doorwerken tot 65 of 67 jaar, maar minstens tot 75. Dat is ook logisch, toen Drees de pensioenleeftijd op 65 stelde, was de levensverwachting 66 en telde een doorsnee werkweek 48 uur. Momenteel wordt de werkweek sluipend weer wat langer: gebruikers van een blackberry, of een verwant apparaat, werken gemiddeld twintig dagen per jaar extra, zonder meer salaris te eisen.

Vergrijzing geen schrikbeeld
Hoe lang blijft dat nog zo? De schaarse arbeidsmarkt dwingt werkgevers in de toekomst tot goede arbeidsvoorwaarden, inclusief training, omscholing en een uitvoerig traject voor outplacement. Van der Woude: “Medewerkers die kansrijk willen zijn op de arbeidsmarkt moeten niet alleen voldoende vakkennis hebben, maar ook in staat zijn zichzelf te verkopen. Dat doe je niet met een opgeklopt cv, daar prikken werkgevers steeds meer doorheen, je doet dat door slim te netweken, bijvoorbeeld op LinkedIn. En door te beseffen dat je als individu een groot arsenaal aan talenten hebt die bruikbaar zijn voor allerlei soorten werk.” Bakas vult aan: “Laten we de vergrijzing niet zien als schrikbeeld, maar als prikkel om veel creatiever dan tot nu toe om te gaan met het aanwezige arbeidspotentieel. Bijvoorbeeld ook door de overheid af te slanken, met als gevolg: meer efficiency, minder bureaucratie en een aanzienlijk groter deel van de beroepsbevolking dat beschikbaar is voor de marktsector.”

Geen strategie maar intuïtie
In de turbulenties van vandaag kunnen veel van China leren volgens Nijs, daarbij komt het vooral aan op onbevangen omgaan met complexiteit. “In het Westen heeft het woord complex de connotatie van gebrek aan controle, terwijl het in China wordt geassocieerd met rijp en volledig. Chinezen voelen zich het meest op hun gemak als ze kunnen vertrouwen op hun intuïtie, zonder strategie, gewoon met een onderbuikgevoel. Bij vertrouwde fenomenen in onze samenleving doen zich steeds meer onverwachte wendingen voor, waardoor oude strategieën falen.” Het bankwezen is niet langer onaantastbaar, ontwikkelingen in ict hebben invloed op ons leven en de manier waarop we zaken doen en we ontdekken dat de grenzen zijn bereikt van wat we onze leefomgeving kunnen aandoen. Volgens Nijs kan de Chinese filosofie van het taoïsme ons leren om te gaan met dergelijke vormen van complexiteit.

Stenen engel
Een aangrijpend verhaal komt van Lisa Lipkin, voormalig journalist, thans verhalenverteller en spreker tijdens de boekpresentatie. “Op mijn zestiende was ik depressief. Mijn moeder vertelde toen een verhaal over Michelangelo die met een vriend over straat liep. De vriend schopte tegen een steen waarvan Michelangelo zei dat een engel was. Iedereen lachte hem uit, maar zes maanden kon hij het als beeldhouwer bewijzen: de steen was een engel geworden. Mijn moeder zei dat ik zo’n engel ben. Toen ik begon met mijn werk als journalist, werd mijn eerste verhaal afgewezen. Ik dacht terug aan het verhaal van Michelangelo en ik stuurde het naar de New York Times. Die plaatste het.”

Yin en yang
We houden de moed erin, hoewel China in economisch opzicht furore maakt en allerlei vormen van complexiteit op dat gebied, blijkbaar moeiteloos beheerst en creëert. In politiek opzicht is het omgekeerd, daar wordt alles wat afwijkt van de centrale richtlijn heel simplistisch de nek omgedraaid. Dissidenten worden geïsoleerd, journalisten opgesloten en de toegang tot websites met afwijkende informatie is door de overheid afgesloten. Hoogte- of eigenlijk dieptepunt was het neerslaan van de studentenopstand op het Plein van de Hemelse Vrede in 1989. Te midden van alle stroomversnellingen waaraan de wereld ten prooi valt, is dat nog steeds het jaar van een splitsing met langdurige effecten: in Oost-Europa richting democratie en in China richting onderdrukking. Een splitsing tussen west en oost. Naar maatstaven van de tao: tussen yin en yang.

Lieve vijand
Weinigen in het Westen zijn geneigd China in politiek opzicht als voorbeeld te stellen. Aan de andere kant zou het heel goed kunnen dat dit enorme land niet alleen een bron is van talloze economische stroomversnellingen, maar ook een bron van inspiratie voor het omgaan daarmee. Als de vergrijzing geen schrikbeeld hoeft te zijn, is de opkomst van China dat evenmin. De man wiens geboorte over twee weken wordt herdacht zei tweeduizend jaar geleden al ‘heb uw vijand lief’. Als een steen op straat een vermomde engel blijkt te zijn, waarom zou dat dan niet kunnen voor een bankier, een terrorist, een concurrent of de buurjongen die zo veel lawaai maakt met zijn brommer.

Rolmodellen
In deze kersttijd ontkomen we er niet aan om de trend van reli-reveil nog wat uit te werken. Ooit was alles stil en sereen, als een echte hemelse vrede. Toen kwam de oerknal en begon het gedonder. In het nieuwe heelal blijkt dat het geknal uiteenvalt, zoals wanneer de buurjongen langsrijdt. Minder oer en minder heftig, meer verspreid over een aantal kleinere knallen. Zoals de opkomst van internet een aantal donderslagen teweegbracht in de marketing, de LPF dat deed in de politiek en rolmodellen uit Marokko, Turkije en Argentinië, voor de integratie van allochtonen.

Engelen als allochtonen
Als ik straks een engeltje in een kerstboom zie hangen, zal ik denken aan die ene klant die me een loer wilde draaien, aan die onbeleefde cassière van gister … eigenlijk aan iedereen met wie ik ooit ruzie heb gehad. Of nog zal krijgen. Heel lastig om te erkennen dat al die confrontaties net zo onwennig zijn als voor het eerst couscous eten, maar wel heel zinvol. Laten we deze engelen beschouwen als de allochtonen van de toekomst. Gelukkig is hun integratie een kwestie van reflectie en niet het gevolg van beleid dat ergens in de bureaucratie is bedacht. Anders zou de kans op mislukking groot zijn.

Links:
Lisa Lipkin schreef het boek Bringing the story home
Trendoffice, het bureau van Adjiedj Bakas
PiCompany, het bedrijf van Martijn van der Woude
website over het boek De Toekomst van werk
Wikipedia over Annette Nijs
Het boek van Annette Nijs, China met andere ogen