Vertrouwen – groeien, bloeien en snoeien

Vertrouwen is fijn. Om te krijgen en te geven. Dat laatste doe je voorzichtig, maar als het lukt kan de opbrengst heel groot, mooi, duurzaam en dankbaar zijn. Exact dezelfde letters staan zowel voor een werkwoord als een zelfstandig naamwoord (enkelvoud), dat komt in onze taal niet vaak voor. Effect van vertrouwen is een toename in creativiteit, rust, productiviteit en geluk. Genoeg reden om het fenomeen goed uit te diepen.

Voorspellen van vertrouwen
Ik ben op een bijeenkomst over vertrouwen van The Project Network, een sprekersplatform voor een betere wereld. Vertrouwen geven betekent voor mij de verwachting dat anderen bereid en in staat zijn zorgvuldig met mijn behoeften om te gaan. Ik ken twee grote denkers op het gebied van behoeftes Abraham Maslov en Marshall Rosenberg. Maslov is bekend om zijn piramidemodel dat zegt dat fundamentele behoeftes als huisvesting en voeding, een meer acuut karakter hebben dan bijvoorbeeld zelfverwerkelijking.

Compassie
Rosenberg is grondlegger van de methode NVC voor geweldloos communiceren, waarbij rekening houden met behoeftes een instrument is om jezelf en anderen compassie te geven. Daarmee kun je bijvoorbeeld conflicten voorkomen en oplossen. Maar laat ik eerst luisteren naar de inleider van vanavond, Tica Peeman, directeur van VIStrainingen. Tica vertelt dat er drie voorspellers zijn van vertrouwen binnen organisaties: transparantie, betrokkenheid en keuzevrijheid. De laatste twee begrijp ik, maar ik wil graag even uitwerken hoe ik transparantie ervaar.

Reëel en relevant
Transparantie betekent helderheid over je rechten en plichten, je weet wat er van je wordt verwacht en wat je van anderen kunt verwachten. Je vertrouwt erop dat je anderen (ook meerderen) kunt aanspreken op hun verantwoordelijkheid en dat dit positief gewaardeerd wordt. Anderzijds weet je dat wie ontevreden is over jouw handelwijze, eerst naar jou toekomt, zonder bij anderen te gaan klagen. Zo krijgt iedereen de gelegenheid misverstanden op te helderen en eventuele fouten te herstellen. Daarnaast betekent transparantie dat je impliciete afspraken expliciet maakt, zodat er geen kleine elite meer is, die de ongeschreven wetten beheerst. Expliciet maken betekent verder dat je openlijk met elkaar kunt bespreken of de afspraken reëel en relevant zijn, zodat je met elkaar een lerende organisatie bouwt die opereert op basis van synergie.

Angst geeft overleving
Tica vertelt dat mensen van nature vijf keer meer letten op gevaren dan op kansen. Vertrouwen blijft een prachtig begrip, maar we zijn dus vijf keer vaker bezig met situaties waarin we een gebrek aan vertrouwen ervaren. Dat klinkt niet positief. Doen we onszelf te kort of genieten we nu des te meer van de situaties waarin we ons wel veilig voelen? Of zou dit gewoon een gevolg zijn van natuurlijke selectie: mensen die elk risico meden omdat ze bang waren, liepen minder gevaar en daardoor méér kans zich voort te planten in de evolutie. The survival of the most frightened. De overtuiging dat wie bang is wordt beloond met overleving zit dan ergens diep in onze genen verankerd.

Bevestiging van angst
Als dat klopt zijn wij allemaal afstammelingen van angstige voorouders. En dat kan best kloppen, want het is een perfecte verklaring voor de vraag waar ik al een tijdje mee worstel: waarom is het zo moeilijk een goed milieubeleid te voeren? Antwoord: mensen zien alleen de nadelen ervan, ze zijn bang dat ze hun auto verliezen of een paar dubbeltjes van hun inkomen. Terwijl ze er iets onbetaalbaars voor terugkrijgen: een grotere kans voor hun kinderen om te overleven in een wereld met schoon water, frisse lucht en gezond eten. Misschien daarom kiezen we steeds weer de politici die onze angst voeden. Het schijnt dat mensen vooral in crisistijd behoefte hebben aan politici die inspelen op angst - kiezers zoeken de bevestiging van hun angst als een soort zekerheid in onzekere tijden.

Luisteren
Er moet een manier zijn om het tij te keren en vertrouwen te kweken. Misschien met transparantie, betrokkenheid en keuzevrijheid. Overigens zijn dit voorspellers van vertrouwen, dus geen oorzaken. Ik denk dat er wel een causale samenhang is met luisteren, zeker als je vervolgens in woord en daad aan geeft wat je hebt gehoord en daarbij zorgvuldig omgaat met de belangen van betrokkenen. Toch doen zich daarbij wel eens onverwachte wendingen voor. Banken die tot voor kort pretendeerden bastions van vertrouwen te vormen omdat ze geld van spaarders en aandeelhouders behoedzaam moesten beheren, zijn van hun voetstuk gevallen toen bleek dat hun hebzucht en domheid de trigger was van een gigantische economische crisis.

Koesteren en waarmaken
Knoeien met vertrouwen geeft een knauw. Om een samenleving te bouwen die klaar is voor de toekomst moeten we het terugwinnen en koesteren. Laten groeien, met hier en daar wat snoeien, zodat het volop kan bloeien. Vertrouwen geven is mooi, ontvangen en behouden ook. Vertrouwen hebben geeft hoop. Je kunt het vertrouwen van een ander waarmaken en vice versa. Ik wens het iedereen allemaal toe.

Links

• Vertrouwen, wat is dat? blog van organisator Jorrit Timmermans over de bijeenkomst
• Wikipedia over Abraham Maslov en diens behoeftepiramide
• behoeftes kunnen zich voordoen op verschillende niveaus van de persoonlijkheid, zie hiervoor de driehoek van Gregory Bateson
  
• NVC-behoeftes: Engelstalig en Nederlandstalig
• SLO, website voor het onderwijs, met een webpagina over zelfvertrouwen bij kinderen
• boek I trust U van spreker Tica Peeman.