Openheid in de PvdA

Kiest de partij voor moed of voor angst?

De PvdA moet snel op zoek naar een robuust profiel, dat is de kern van onderstaand betoog. Om snel resultaat te boeken, doet de partij er goed aan om voorafgaand aan de inhoud, vast te stellen HOE de discussie daarover wordt gevoerd met de achterban en de rest van de samenleving. De partijleiding lijkt niet te beseffen dat op dit moment openheid belangrijker is dan loyaliteit. Ik tracht dit aan te tonen met een voorstel dat partijleider Bos zal aanspreken.

Peuteren aan het pluche
Is er paniek in de PvdA? Gezien de steil dalende peilingen zou je dat zeggen. Binnen de partijen van de oude stempel worden peilingen altijd geïnterpreteerd in het kader van de eigen machtspositie. De externe consequenties zijn een dalend zetelaantal, minder invloed op het beleid en minder aandacht in de media. Het is dan gebruikelijk dat er intern stevig wordt gepeuterd aan de poten van het pluche door ambitieuze talenten, die hopen het stokje te mogen overnemen.

Geen paniek – wel discussie
Gelukkig zie ik geen tekenen paniek en juist wel van discussie. Schrijvers van opiniebijdragen in kranten leven zich uit. De werkgroep Dijksma onderzocht in opdracht van het partijbestuur de afgang bij de EP-verkiezingen. Raadsleden vergaderen wat hen te doen staat om herkozen te worden volgend jaar maart. Gewone partijleden doen duizenden duiten in het zakje. Zelfs kiezers niet die nog nooit PvdA gestemd hebben en dat ook niet van plan zijn, blijken een mening te hebben over de koers van de partij. Het is heel verfrissend om te zien, maar helaas is de kakofonie van creativiteit zo groot dat eenstemmigheid voorlopig niet bereikt wordt. Terwijl de tijd dringt, gezien de raadsverkiezingen van 2010.

Melkert revisited
Ik wil in dit blogbericht niet ingaan op de inhoud, maar op de vraag hoe de discussie binnen de PvdA snel en effectief kan verlopen. Ik schrok nogal van een recente reportage in het NOS Journaal waarin partijleider Wouter Bos zei dat de kritiek in zijn partij zo zuur is en dat dit niet hoort bij de PvdA. Ik denk dat iedereen begrip kan hebben voor de behoefte van Bos aan waardering voor zijn inspanningen en aan vertrouwen dat de partij er weer bovenop komt. Wat ik niet begrijp is dat hij de kritiek blijkbaar niet inhoudelijk wil beantwoorden omdat deze niet op een prettige toon wordt geleverd. Dat doet denken aan de stijl van Melkert die op ijskoude toon kon aangeven dat een bepaald onderwerp hem niet zinde en dat er dus niet over gesproken zou worden.

Motiverend
Het doet trouwens ook denken aan een uitspraak van Job Cohen bij het tv-programma Nova. Hij zei kritiek van PVV’er Hero Brinkman demotiverend te vinden en wilde er daarom niet op ingaan. Dat is wat mij betreft voor politici geen professionele manier om kritiek te hanteren. (zie naschrift) Ook Ad Melkert paste een afleidingsmanoeuvre toe in 2002, toen hij dacht de daling in de peilingen te kunnen keren door Pim Fortuyn te vergelijken met de Franse rechts-extremist Jean-Marie Le Pen. De ernst van die misrekening heeft electoraal grote gevolgen gehad. Ervan uitgaande dat het terzijde schuiven van kritiek, zonder de inhoud ervan te onderzoeken, helemaal niet leidt tot waardering en vertrouwen, zijn er wat mij betreft drie scenario’s voor hoe het de PvdA zal vergaan.

Solidariteit
Scenario 1. De PvdA groeit uit tot een eigentijdse partij waar continu openlijk wordt gediscussieerd op basis van argumenten rond de eigen beginselen zoals solidariteit en vrijheid. Hiermee krijgt de partij niet alleen een duidelijk gezicht, maar ook een uitgestoken hand naar de kiezer en een gespitst oor naar wat die te melden heeft. Discussies over de koers verlopen fel en vurig, met vertrouwen in synergie en draagvlak. Niet alle standpunten zijn voor iedereen ideaal. Wel is er overeenstemming op hoofdlijnen en iedereen voelt zich gehoord. De achterban draagt dit uit en werft daarmee nieuwe kiezers – dit creëert een nieuw mandaat voor het leiderschap.

Verzuring gegarandeerd
Scenario II. De discussie wordt gevoerd op basis van een aantal ongeschreven regels. Meningen worden alleen serieus genomen als ze motiverend zijn voor het kader van de partij en vooral ‘niet zuur’. Gevolg: mensen voelen zich geremd en worden héél erg zuur, van onmacht en frustratie. Interne discussies krijgen een grote mate van voorspelbaarheid, het leiderschap heeft geen voeling meer met de achterban en weet dus niet meer wat daar leeft. Gevolg is dat het veel moeite kost om standpunten te ontwikkelen die realistisch zijn en draagvlak hebben. Uitgebrachte standpunten moeten herhaaldelijk worden herzien. Dit zal voedsel geven aan de beschuldiging van 'gedraai', de kwetsbare kant van de PvdA.

Angst en woede
Scenario III is een compromis tussen I en II. Hierbij worden niet alle mogelijkheden om Wilders te bestrijden gebruikt. De geloofwaardigheid van de PVV blijft voor een groot deel van het electoraat overeind omdat ze succesvol inspeelt op twee emoties: angst en woede. Angst dat de Nederlandse samenleving verloren gaat en woede over het gebrek aan daadkracht van de overheid. Het is misschien heel erg jammer, maar emoties zijn nu eenmaal een krachtige bron van handelen, ook op electoraal gebied. De PVV profiteert daarvan in dit scenario. Over vijftig jaar zullen politicologen vol bewondering bespreken hoe het mogelijk was dat een partij met zulke oppervlakkige argumenten zo slecht werd bestreden door andere partijen.

Robuust profiel
Op dit moment zijn van alle scenario’s patronen zichtbaar. Het ligt in de macht van een grote partij, zoals de PvdA op dit moment is, om koers te geven aan de maatschappelijke discussie en te kiezen voor het waarmaken van een bepaald scenario. Wat mij betreft valt de keuze op scenario I. Dat is de meest zekere manier om een profiel te creëren dat robuust en aansprekend is. Op basis daarvan kan de discussie over actuele vraagstukken in de samenleving worden gevoerd op een manier die kiezers het gevoel geeft te worden gehoord, zonder risico dat de partij vervalt in populisme.

Optimisme en visie
Deze aanpak past pas in de zogenaamde regelkring van managementguru Edwards Deming, die Wouter Bos in zijn verleden bij Shell vast al goed heeft leren kennen. De regelkring kent vier fasen: Voorbereiden, Uitvoeren, Evalueren en Bijsturen - waarna de cyclus opnieuw begint. De fase waarin de PvdA sinds de EP-verkiezingen verkeert is Evalueren, daarin is moed nodig om de feiten onder ogen te zien en openheid bij het bespreken ervan. In de fase van Bijsturen gaat het vooral om optimisme en de visie om alle uitgewisselde inzichten te kunnen verwerken tot bouwstenen voor een nieuw plan. In de fase van Voorbereiding wordt dit plan gemaakt, daarbij gaat het vooral om overzicht en realisme. Bij de fase van Uitvoering (bijvoorbeeld tijdens een volgende campagne) gaat het om daadkracht, volharding en loyaliteit.

Electorale verhoudingen
Tot slot, om de moed erin te houden. Ooit was er een andere partij die zware klappen kreeg, niet alleen in de peilingen, zelfs tijdens de verkiezingen van 1994: het CDA. Toen vervolgens Enneus Heerma het leiderschap overnam van Eelco Brinkman, hoorde ik een actieve CDA'er zeggen ‘ik denk dat het nooit meer goed komt’. Gezien de huidige electorale verhoudingen, zou iets meer optimisme niet misplaatst zijn geweest. Ad Melkert heeft trouwens een aantal dingen gemeen met Eelco Brinkman. Ze werden als beiden partijleider door hun voorganger aangedragen (Wim Kok en Ruud Lubbers) en de verkiezingsuitslag was voor beiden fataal: Melkert ruimde het veld in 2002, acht jaar na Brinkman.

Hol van de leeuw
Beiden kwamen goed terecht. Brinkman werd voorzitter van de werkgevers in de bouw, in 2006 kreeg hij van de Volkskrant de titel van meest machtige Nederlander. Melkert werd onlangs benoemd tot ambassadeur van de VN in Irak, een positie die even prestigieus is als gevaarlijk. Tegenwoordig komt Melkert in de media heel open en authentiek over, niets in zijn verschijning doet nog denken aan de barse blikken die hij vroeger de camera in slingerde. Vanuit de LPF werd hij zwaar verguisd, onder meer door zijn weigering om te praten over de zogenaamde ‘straattereur van moslimzijde’. Nu vertrekt hij wat dat betreft naar ‘het hol van de leeuw’. Ik wens de PvdA een soortgelijke transformatie toe. Wouter Bos bezit volgens mij een aantal van de leiderschapskwaliteiten die passen bij deze ontwikkeling.

=
Naschrift juni 2010. Dit blogbericht ietwat gedateerd. Bos is opgevolgd door Cohen, die heeft laten weten dat zijn optreden tijdens het debat met Hero Brinkman niet tot zijn hoogtepunten behoorde. De electorale verhoudingen zijn omgegooid door de duikeling van het CDA. Niettemin blijft overeind dat openheid in de PvdA zowel harder nodig is dan ooit als heel ver weg. Zie bijvoorbeeld mijn blogbericht op VakVisie over De twee gemiste kansen van Cohen.